Sr. reitor,
Sres. formadores,
Colegas de claustro,
Queridos alumnos,
Miñas donas, meus señores:
Por unha coincidencia fatal, fatal no sentido de fatum, do fado, do destino, que non «mala» nin «infeliz», que é a súa segunda acepción, atópome neste acto último e solemne co que pechamos o curso no mesmo estrado e diante do mesmo atril no que estaba alá polo 15 de setembro pasado cando iniciabamos o ano académico. E mentres collía unhas notas para organizar estas páxinas, cavilaba eu no caprichosa que é a historia e víñame á cabeza a idea aquela coa que tanto enredaron os estoicos antigos, a do eterno retorno, pola cal todos os acontecementos suceden segundo os principios da causalidade, con un inicio e un final que á súa vez orixina outro inicio que leva a outro final nunha repetición eterna e permanente. Ou pensaba tamén na concepción circular da historia e dos acontecementos económicos, políticos ou sociais, exemplos imos vendo na actualidade do día a día. Ou lembraba as especulacións de Aristóteles, que arrenegaba da liña recta e vía no círculo, que nun só trazo se pecha sobre si mesmo, a forma máis perfecta de cantas hai na natureza… Pensándoo ben quizais por iso desaparecese o cero das cualificacións académicas, porque sendo un círculo suporía a perfección absoluta, e os que deseñan as leis de educación igual non queren que se poida acadar tal excelencia. Creo que estou empezando a divagar, e iso que só estou principiando, a ver se consigo endereitar o discurso…, non…, que digo…, endereitar non, que é recto, mellor redondear, que é o perfecto. Moi posiblemente as cousas teñan unha explicación máis sinxela, que neste caso ben puidera ser dobre: ou ben daquela dei argumentos e ideas que convenceron aos mesmos que agora teño diante, e queren saber máis do asunto, ou naquel día non estiven á altura esixida e esperada, e agora concédeseme unha segunda oportunidade, a convocatoria de graza, para ver se podo ser avaliado positivamente. Espero que sexa máis do primeiro e menos do segundo.
En calquera caso e como queira que for, hoxe cúmpreme a honra de despedir a estes nosos alumnos que están aquí na primeira liña de batalla, todos eles expectantes: uns porque xa van albiscando os Campos Elisios dos afortunados, a onde chegan os guerreiros heroicos para levar unha existencia venturosa e feliz, alomenos ata setembro, e outros porque, aínda sen querer velo, miran de lado cara o Tártaro, onde os condenados ao suspenso sufrirán o tormento eterno –alomenos ata setembro- das fichas de recuperación, dos cadernos inacabados e inacabables, dos traballos non entregados, do que podía ter feito e non fixen, do tarde piaches.
É unha honra apadriñar a unha promoción académica coma esta de 4º de ESO, pero tamén é un acto de grande responsabilidade, pois a primeira tarefa do padriño é presentar e acompañar aos que agora reciben este grao, coma se isto fose o primeiro paso dun rito de tránsito á vida adulta e autónoma, pero tamén debe velar polos seus porfillados, aconsellalos ou disuadilos, felicitalos ou consolalos, segundo os casos.
Eu, que xa son doutra época, sempre mamei na teta da literatura, primeiro por devota afección, agora por afecta obrigación, e podo asegurarlles que aquela produce o leite máis gustoso e nutritivo de cantos poida haber. Teño que dicir aquí, para tranquilidade de todos os que aínda non o probaron, que carece de efectos adversos: non ten lactosa, nin colorantes, nin conservantes, nin espesantes, nin acidulantes; non produce alerxias e pódese consumir a vontade. Outra cousa son os efectos perversos, e aquí xa non podo garantir que sexa inocuo: terán oído falar seguramente do caso dun tal Alonso Quijada ou Quijano, non sei moi ben, moi soado no seu momento, ao que as novelas cabaleirescas lle sorberon o siso e acabou botándose aos camiños para socorrer aos menesterosos e consolar aos aflixidos; pero o peor de todo aínda é o caso daqueles que por frecuentar a literatura e os libros acaban pensando por si mesmos, e dálles por ter un criterio propio e deciden por eles, e non admiten sen máis as modas, as tendencias e os gustos do rabaño.
Tendo en conta isto e pensando en cumprir coa miña tarefa da maneira máis proveitosa, pensei en pedirlle consello a un amigo meu, de nome Miguel, ou mellor dito Michel, pois é francés, Michel Eyquem o seu nome completo. Presentoumo fai tempo un amigo común e aínda estiven na súa casa fai só uns meses, aló pola primavera; foi un home de grande éxito, que triunfou na política e nos negocios, e que un día decidiu abandonar «a escravitude dos cargos públicos», como el mesmo di, para dedicarse a si mesmo e aos seus asuntos. Daquela retirouse a unha mansión que tiña na vila de Montaigne, preto de Bordeos, e mandou rotular nas trabes da súa biblioteca citas e aforismos dos autores que representaban as súas preocupacións e lle axudaban a mellor entender a vida. Dende aquela deu en ser coñecido como Michel, o de Montaigne, ou Michel de Montaigne.
Este meu amigo reflexionou moito e ben sobre o proveito da educación e del tomei emprestados algúns consellos que ao meu modo de ver vos serán de grande utilidade:
«Tede en conta –di el- que o froito do noso estudo é facérmonos mellores e máis sabios. Por iso na aprendizaxe dos homes deben incluírse, de xeito principal, aquelas cousas que só viven na memoria dos libros, pero o máis importante é que os coñecementos adquiridos e transmitidos polos libros vos dean unhas habilidades propias para a vida, e vos leven á construcción dun xuízo persoal e dunha virtude individual.
Pero tamén son imprescindibles os exercicios físicos e o fortalecemento do corpo, así como o contacto e a aproximación á natureza, porque a mente que acolle o coñecemento debe, por medio da súa saúde, facer saudable tamén o corpo. Debe deixar translucir exteriormente o brillo do seu acougo e o seu contentamento, acomodar ao seu molde o seu aspecto externo, e armalo cunha actitude disposta e alegre, unha contención calma e agradable, un estado sempre sereno.
Aprendede a non entrar en disputas ou debates máis ca onde vexades un rival digno de loita e non empreguedes tódolos recursos que vos poidan servir, senón unicamente os máis eficaces. Sabede rendervos e depoñer as armas fronte á verdade, recoñecéndoa en canto a percibades, tanto se a vedes na man do voso adversario como se a descubrides vós mesmos por algunha revelación.
Aprendede a coñecer ás outras persoas, sabede administrar as vosas capacidades e non vos oufanedes delas. Fuxide dos fumes incivís de quen quere dominar o mundo, de crer que a crítica dos demais e a afección polas cousas máis novidosas serven para adquirir reputación de singular valor.
Mirade que é saber e que ignorar, en que consiste o valor, a temperanza e a xustiza, que relación hai entre a ambición e a avaricia, a servidume e a obediencia, a licenza e a liberdade, en que sinais se recoñece o sólido e verdadeiro contentamento».
O meu amigo tamén pensou nas responsabilidades que atanguen aos pais, e non lles hei de escatimar eu algúns dos seus consellos. Di Montaigne que «é opinión común que non hai que criar os fillos no colo dos pais. O amor natural entenréceos de máis e acaba por amolecer mesmo os máis espelidos. Os pais non son capaces de castigalos polas súas faltas nin de ver como os tratan con rigor, como ten que ser, ou de velos correr algún risco. Non darían aturado ver o fillo suando e poeirento despois dos exercicios, nin bebendo quente ou bebendo frío, nin montando nun cabalo rebelde, nin empuñando un florete contra un duro rival. Se queremos facer do fillo un home de ben non podemos protexelo de máis cando é novo, pois iso vai contra as normas da medicina.
Estas son as miñas leccións. Para tirarlle algún proveito non abonda con sabelas, hainas que poñer en práctica».
Xa lle falei ao meu amigo de vós e díxome que podedes visitalo cando queirades; acolleravos con cordial hospitalidade; ben se acorda de cando o seu avó veu de peregrino a Santiago e do contento que volveu. Cando subades á súa biblioteca, dende a terraza mirade pola ventá: deixade perder a mirada cara o horizonte, entre os carballos e os castiñeiros e os campos de trigo; non deixedes de probar un Bergerac tinto de bo corpo que se prepara con esmero naqueles viñedos. E sobre todo, aproveitade o tempo, gozade da vida e sede felices.
José M. López Regueiro